نخستین سوالاتی كه در مواجهه با تخلفات در یك دستگاه اجرایی انجام یا تخلفات صورت گرفته مرتبط با نوع فعالیت آن دستگاه است، در ذهن مردم یا ارباب‌رجوع خطور می‌كند این است كه مرجع رسیدگی به تخلف فرد یا افرادی كه در آن دستگاه فعالیت می‌كنند، كجاست؟
مردم باید تظلمات، دادخواهی یا گزارش‌های خود را در ارتباط با دستگاه مذكور به كجا تسلیم كنند؟ آیا مرجعی وجود دارد تا تخلفات منطبق با فعالیت آن دستگاه را به آنجا انعكاس داد؟
فرآیند رسیدگی به این تظلمات یا گزارش‌ها چگونه است؟ مردم با مشاهده تضییع حقوق دولت در مقوله مالیات موضوع را به چه نهادی می‌توانند اعلام كنند؟ و سؤالاتی مشابه آن.
هدف از تهیه این نگارش، آشنایی خوانندگان با مرجع دادرسی شبه‌قضایی به نام «دادستانی انتظامی مالیاتی» است. این نهاد قانونی وظیفه رسیدگی به همه تخلفات، جرائم و گزارش‌های مرتبط با مقوله مالیات را دارد. در این مباحث علاوه بر تشریح فرآیند رسیدگی به تخلفات و گزارش‌های مربوط به مبحث مالیات به تبیین مراحل دادرسی و اختیارات دادستان انتظامی مالیاتی نیز پرداخته می‌شود.
بدون شك، بیان این موضوع و ورود به این بحث می‌تواند از ابعاد مختلف دارای اهمت باشد:
1ـ هرچند سابقه عنوان «دادستانی انتظامی مالیاتی» از تاریخ تدوین و تصویب اولین قانون مالیاتی وجود داشته و تاكنون منشاء آثار فراوانی برای رفع مشكلات و گرفتاری‌های مردم، سالمسازی مجموعه سازمان امور مالیاتی كشور و اصلاح و هدایت كاركنان مالیاتی در مجرای درست قانون با اولویت پیشگیری بوده است، لیكن شاید نام این مرجع برای بسیاری از مردم حتی برخی از حقوقدانان ناآشنا باشد. بنابراین پرداختن به این موضوع می‌تواند در جهت شناساندن این نهاد به افراد جامعه مؤثر واقع شود.
2ـ آشنایی مردم و مودیان با حقوق و تكالیف خود در مبحث مالیات و مشاركت دادن آنان در امور وصول حقوق دولت و جامعه و مقابله با پدیده فرار مالیاتی.
3ـ استقبال مرجع یادشده برای دریافت گزارش‌ها و اطلاعات مربوط به تخلفاتی كه در این حوزه توسط برخی افراد جامعه و مأموران مالیاتی صورت می‌گیرد، در جهت ارتقای كیفیت خدمت‌رسانی به جامعه و احترام به جایگاه ارباب‌رجوع و مؤدیان تأثیر فراوانی خواهد داشت.
آشنایی با ساختار دادستانی انتظامی مالیاتی
«دادستانی انتظامی مالیاتی» مدعی‌العموم جامعه و دولت در احقاق حقوق آنان در حوزه مالیاتی است. این مقام «از بین كاركنان عالی مقام وزارت امور اقتصادی و دارایی كه دارای حداقل 10 سال سابقه خدمت بوده و 6 سال آن را در امور مالیاتی اشتغال داشته باشند، به پیشنهاد رئیس كل سازمان امور مالیاتی و حكم وزیر امور اقتصادی و دارایی» منصوب می‌شود. (ماده 263 قانون مالیاتی مستقیم(
محل استقرار دادستان انتظامی مالیاتی در حال حاضر در تهران و در ساختمان ستاد سازمان امور مالیاتی كشور است.
در این دادسرا ادارات كل امور مالیاتی سراسر كشور به سه معاونت تقسیم شده‌اند و در رأس هر كدام یك معاون دادستان قرار داد. هر معاون چند «دادیار مسئول» در اختیار دارد كه این دادیاران مسئول بر امر نظارت دادیاران و كارشناسان انتظامی مالیاتی هستند.
در هر یك از ادارات كل امور مالیاتی از سوی دادستان انتظامی مالیاتی، «دادیار مسئول یا دادیاران مقیم» منصوب شده كه به شكایات و گزارش‌های واصله از سوی مردم و مؤدیان مالیاتی رسیدگی می‌كنند.
جهت شروع رسیدگی و تحقیقات مقدماتی
رسیدگی و تحقیقات مقدماتی در دادستانی انتظامی مالیاتی از راه‌های زیر آغاز می‌شود:
1ـ شكایت ذی‌نفع (مودیان مالیاتی) راجع به عدم رعایت قوانین مقررات مالیاتی.
2ـ گزارش رسیدگی از مراجع رسمی شامل مراجع نظارتی درون‌سازمانی مانند حراست و دفتر بازرسی و مراجعه نظارت برون‌سازمانی مثل دیوان محاسبات و سازمان بازرسی كل كشور.
3ـ مواردی كه از طرف وزیر امور اقتصادی و دارایی یا رئیس كل سازمان یا هیأت عالی انتظامی مالیاتی ارجاع می‌شود.
4ـ مشهودات و اطلاعات دادستانی انتظامی مالیاتی.
حیطه شمول وظایف دادستانی انتظامی مالیاتی
علاوه بر وظایفی كه قانون و مقررات مالیاتی برای دادستان انتظامی مالیاتی تعریف كرده به طور كلی دادستانی انتظامی مالیاتی در پیگیری تخلف اشخاص ذیل اجازه دخالت دارد.
1ـ كاركنان بخش مالیاتی:
كاركنان شاغل در بخش مالیاتی كه امكان دارد به جهت ارتكاب تخلف از سوی دادستان انتظامی مالیاتی تحت تعقیب قرار گیرند شامل افراد زیر می‌شوند.
الف) مأموران مالیاتی كه در امر شناسایی، تشخیص وصول مالیات مؤدیان فعالیت می‌كنند.
ب) نمایندگان سازمان امور مالیاتی در هیأت‌های حل اختلاف مالیاتی این افراد همان كاركنانی هستند كه اصطلاحاً با عنوان نماینده كمیسیون در مراجع دادرسی مالیاتی به عنوان نماینده سازمان امور مالیاتی در كنار دو عضو دیگر یعنی نماینده مؤدی و نماینده قضایی، اختلاف میان مؤدی مالیاتی و سازمان امور مالیاتی را حل و فصل می‌كنند.
ماده 244 قانون مالیاتهای مستقیم
د) اعضای هیأت سه نفری موضوع بند «3» ماده «97» قانون مذكور كه با انتخاب رئیس سازمان امور مالیاتی كشور تعیین می‌شوند. با این توضیح كه چنانچه مؤدی مالیاتی برای اعلام درآمد مشمول مالیات فعالیت خود در موعد مقرر دفاتر، اسناد و مدارك مالیاتی را جهت محاسبه مالیات به واحد مالیاتی ارائه دهد و این دفاتر اسناد و مدارك از نظر واحد مالیاتی غیرقابل رسیدگی و غیرقابل قبول تشخیص داده شود، هیأت مزبور در خصوص رد یا قبول موارد فوق اظهار نظر می‌كند.
ج) همه كسانی كه با حفظ سمت وظایف مأموران مالیاتی را انجام می‌دهند.
در مورد افراد فوق دادستان انتظامی مالیاتی دارای سه نوع اختیار عمده است:
اولاً) رسیدگی و كشف تخلفات و تقصیرات و تعقیب آنان از طریق صدور ادعانامه (كیفرخواست) علیه آنان.
ثانیاً) تحقق در جهات اخلاقی و اعمال و رفتار این افراد.
ثالثاً) اعلام نظر نسبت به ارتقای شغلی افراد مذكور، این اعلام از طریق استعلام كتبی مدیر مربوط جهت ترفیع مقام مأمور مالیاتی صورت و دادستان انتظامی مالیاتی صلاحیت یا عدم صلاحیت آن را به مدیر ذیربط اعلام می‌كند. (بند الف، ب، پ ماده 264 قانون مالیاتهای مستقیم)
2ـ مؤدیان مالیاتی:
مؤدیان مالیاتی كه در مقوله مالیاتی مرتكب جرائمی می‌شوند، اقامه دعوی علیه آنان از طریق دادستان انتظامی مالیاتی در مراجع قضایی صورت می‌گیرد. (بند ب ماده 264 مالیاتهای مستقیم)
این جرائم می‌تواند شامل فرار مالیاتی مؤدی (موضوع ماده 201 قانون مالیاتهای مستقیم) و جرائم دیگر كه در قانون مجازارت اسلامی آمده است از قبیل جعل تزویر اوراق و گواهی و مهر كاركنان مالیاتی (مواد 523 و 528)، ارتشاء در مقام راشی (ماده 592 قانون مجازات اسلامی) حمله یا مقاومت عالمانه تمرد در برابر كارمند (ماده 607 قانون مجازات اسلامی) توهین، فحاشی با استعمال الفاظ ركیك به كارمند باشد (ماده 608 قانون مجازات اسلامی)
3ـ اشخاص ثالث:
این اشخاص به عنوان مودی یا كارمند سازمان امور مالیاتی نیستند لیكن بر اساس قانون مالیاتی در فرایند وصول مالیات ایفای نقش داشته یا وظیفه كسر پرداخت یا وصول مالیات به این افراد واگذار شده است. مهمترین این اشخاص شامل موارد ذیل هستند:
1ـ بانك‌ها، شركت‌های دولتی و مؤسسات دولتی متخلف و شركاء و معاونان آنان به موجب ماده 36 و 42 قانون مالیاتهای مستقیم كه وجوه نقد یا سفته، جواهر یا سهام یا سهم‌الشركه یا هر نوع مال دیگر از متوفی نزد خود را بدون گواهی مالیاتی موضوع ماده 35 این قانون (گواهی مالیات بر ارث) به وراث و وصی آنان تسلیم یا به نام آنان ثبت كنند. تخلف مدیران و متصدیان مراجع بالا از طریق هیأت‌های رسیدگی به تخلفات اداری با اعلام دادستان انتظامی مالیاتی قابل رسیدگی خواهد بود.
2ـ دفاتر اسناد رسمی در صورت عدم رعایت مفاد ماده 35 تبصره 3 ماده 38 و ماده (187 در صورت عدم استفاده از قانون تسهیل تنظیم اسناد) و ماده 185 قانون مذكور و نیز عدم رعایت مفاد تبصره یك ماده 42 قانون مالیات بر ارزش افزوده و دیگر تخلفات و جرایم مرتبط با مقوله مالیات.
سازمان امور مالیاتی ملهم از ماده 73 قانون دفاتر اسناد رسمی و كانون سردفتران و دفتریاران یكی از مراجع ناظر بر عملكرد دفاتر اسناد رسمی است. این ناظران تحت نظارت دادستان انتظامی مالیاتی نسبت به بررسی اسناد تنظیمی دفاتر یاد شده از جنبه مالیاتی اقدام می‌كنند.
دادستان انتظامی مالیاتی در مواجهه با تخلّفات دفاتر موردنظر با رعایت مفاد مواد 200 و 268 قانون مالیاتهای مستقیم مجاز است علیه سران دفاتر اسناد رسمی با صدور ادعانامه یا «كیفر خواست» در دادسرای انتظامی سردفتران و دفتریاران اقامه دعوی كند. امتیاز صدور ادعانامه توسط دادستان یك گروه صنفی علیه اعضای گروه صنفی دیگر از موارد منحصر به فرد و نادری است كه به دادستان انتظامی مالیاتی تفویض شده است. بنابراین افرادی كه تخلفی از دفاتر اسناد رسمی در بخش مالیاتی مشاهده می‌كنند می‌توانند با اعلام آن به دادستان انتظامی مالیاتی خواهان رسیدگی به تخلف یاد شده باشند.
3ـ رسیدگی به تخلف قضات شاغل و بازنشسته به عنوان عضو هیأت حل اختلاف مالیاتی موضوع بند «2» ماده 244 قانون مالیاتهای مستقیم از طریق اعلام آن به دادسرای انتظامی قضات برای رسیدگی به تخلف قضات شاغل و اعلام به محاكم قضایی برای رسیدگی به تخلف قضات بازنشسته.
4- هرگاه به موجب قانون مالیاتی شركت، مؤسسه دولتی یا شهرداری مكلف به كسر مالیات باشد و از انجام این وظیفه خودداری كند، مسئولین امر «مشمول مجازات مقرر طبق قانون تخلفات اداری» با اعلام دادستان انتظامی مالیاتی خواهند شد (تبصره «1» ماده 199 قانون مالیاتهای مستقیم)
اگرچه مستفاد از تبصره «2»، «3» و «4» ماده قانونی مذكور اختیار اقامه دعوی علیه اشخاص حقوق و حقیقی كه به موجب قانون مكلف به كسر مالیات بوده و از این تكلیف استنكاف می‌كند به عهده شخص رئیس كل سازمان امور مالیاتی است، لیكن مرجع دادستانی انتظامی با دریافت گزارش‌های یادشده و اعلام آن به رئیس كل سازمان امور مالیاتی در این زمینه نیز نقش فعالی دارد.